Sunday, 25 September 2016
بدر ابڙي جو انٽرويو
بدر ابڙو-تعارف
ابڙو بدر: برک ڪهاڻيڪار جمال ابڙي جي فرزند ۽ علامه علي خان ابڙي جي پوٽي نامياري ليکڪ، صحافي، لغت نويس ۽ محقق -بدر-ابڙي جي پئدائش 19 ڊسمبر 1953 تي لاڙڪاڻي ۾ ٿي. شروعاتي -تعليم- لاڙڪاڻي، خيرپور، ٽنڊي الهيار ۽ سجاول مان ورتائين. مئٽرڪ ماڊل اسڪول حيدرآباد مان 1969ع ۾ ڪيائين ۽ انٽر کان پوءِ ڪراچيءَ مان بي ڪام جي ڊگري حاصل ڪيائين. ادبي گهراڻي سان تعلق سبب 1973ع کان مختصر ڪهاڻيون لکڻ سان آغاز ڪندي، سنڌي ادبي سنگت ڪراچيءَ جي گڏجاڻين ۾ دلچسپي سان شريڪ ٿيندو رهيو. -ان- دور ۾ -انور- پيرزادو، فقير محمد لاشاري، عبدالرحمان نقاش، مشتاق باگاڻي، بيدل مسرور، هدايت -بلوچ- ۽ ٻيا دوست سنگت ۾ سرگرم هئا،-تاج- بلوچ، شمشير الحيدري، -بدر قريشي- ۽ -تاجل بيوس- سندس سينيئر ساٿي هئا.
1980ع ۾ ضياءَالحق جي مارشل لا واري عرصي ۾ ڪميونسٽ پارٽيءَ خلاف ڪارروائيءَ ٿي ته -بدر- ابڙو پنهنجي دوستن پروفيسر جمال نقوي، ڪامريڊ امر لال، سهيل سانگيءَ، شبير شر ۽ ڪمال وارثيءَ سميت گرفتار ڪيو ويو.ڪميونسٽ پارٽيءَ جي دوستن تي خاص فوجي عدالت ۾ ڪيس هليو، جيڪو ”ڄام ساقي ڪيس“ جي نالي سان مشهور ٿيو، -ان- ڪيس ۾ ملڪ جا اهم -ترين- سياستدان محترمه بينظير ڀٽو، خان ولي خان، مير غوث بخش بزنجو، مولانا شاهه محمد امروٽي ۽ ٻيا کوڙ صاحب بچاءَ جي شاهدن طور پيش ٿيا. -بدر- ابڙو چئن سالن تائين جيل ۾ رهيو. کيس -ايمنسٽي انٽرنيشنل- پاران ’ضمير جو قيدي‘ قرار ڏنو ويو. -ان- بعد هن صحافت جو پيشو اختيار ڪيو. 1985ع کان هلال -پاڪستان- ڪراچيءَ ۾ ڪم ڪرڻ لڳو، 1990ع ۾ روزاني ”پڪار“ سکر جو -ايڊيٽر- ٿيو. بعد ۾ ”پڪار“ ڪراچيءَ مان ڇپجڻ لڳي ته اتي به سندس -ايڊيٽر- هو. 1993ع ۾ هن ادبي، سياسي ۽ سماجي مخزن ”روح رهاڻ“ -جاري- ڪئي، جنهن جا نوَ (9) پرچا اچي سگهيا. 1997ع ۾ پاڻ ”برسات“ جو -ايڊيٽر- مقرر ٿيو. هن وقت تائين -بدر-ابڙي جا ڪيترائي ڪتاب شايع ٿي چڪا آهن، -جن- ۾ ”تنقيد نگاري“ (1985ع)، ”رني ڪوٽ“ (1989)، ”هنگلاج ۽ لاهوت“ (تحقيق: 1992ع ۾)، ”رياست جهنگل جي آکاڻي“ (ڪهاڻيون: 1992)، ”جيل جي ڊائري“ (1994)، ”سنڌوءَ جو سفر“ (1994)، ڀڳوانن جي ڀونءِ (نيپال جو سفر نامو) 1996، ”رني ڪوٽ“ (اردوءَ ۾: 1997ع)، ”ماڻهو“ (1998)، ”سنڌ جو شاهه“ (2000ع) شامل آهن. -ان- کان علاوه سندس تحقيقي سفرناما به ڇپائيءَ هيٺ آهن، -جن- ۾ ”کيرٿر جو سفر“ جا پنج جلد، ”ڪوهستان جو سفر“، ”سنڌ ۾ پٿرن تي قديم نقاشي“، ”منڇر گاج دنيا“ ”ڪُتي جي قبر ڏانهن“ ۽ ”سيوهڻ جي تاريخ“ شامل آهن. -ان- کان سواءِ هن موضوع وار -انسائيڪلوپيڊيا- لاءِ به اهم معلومات تي مبني ڪتاب تيار ڪيا آهن، -جن- مان تازو ”سنڌ جي جهنگلي جيوت“ بابت ڪتاب سنڌي لئنگئيج اٿارٽي طرفان (2009ع) ۾شايع ٿيو آهي، -ان- کان سواءِ هن اداري پاران ڇپجندڙ -انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا- جي عنوان سان تيار ٿيندڙ -انسائيڪلوپيڊيا- جي پهرئين جلد جي تياريءَ ۾ به سندس اهم ڪردار آهي. جڏهن ته سندس اڻ ڇپيل ڪتابن ۾ ”خواب ۽ خيال“ (شاعري) ۽ صوفياڻي فلسفي تي ٻڌل تحريرن جو مجموعو ”پيهي جان پاڻ ۾“ شامل آهن. -بدر- ابڙي مختلف اخبارن ۾ ڪيترائي سلسليوار ڪالم، -ايڊيٽوريل- ۽ مضمون به لکيا، -جن- ۾ ”هيءَ سين“ جي سري هيٺ هلال -پاڪستان- ۾ ”زندگي جدوجهد، اڻٿڪ سفر“ (هلال پاڪستان). ”سنڌ باد“ (هلال پاڪستان) ”وتايو فقير سوچي ٿو“، (برسات)، ”آئينو“. (سنڌ، ڪاوش ۽ خبرون اخبارن ۾). دلچسپي جي ڳالهه ته هن هڪ درجن کن فرضي نالن سان پڻ ڪالم لکيا، -جن- ۾ ڪڏهن ”شهباز لطيف“ ڪڏهن ”مترش“، ”احسان الله“، ”بشير عباسي“، ”آديسي“، ”تمر لاهوتي“ ۽ ’سنڌ باد‘ جهڙا نالا استعمال ڪيا. کيس مڃتا طور APNS اوارڊ 1987ع ۾ مليو. آرٽس ڪائونسل مان مجسمي سازيءَ جو ڪورس ڪيائين جنهن سال هن کي سڄي ڪراچيءَ ۾ پهرين پوزيشن حاصل ٿي. 1986ع ۾ -بدر- ابڙي شاهه لطيف جو خيالي مجسمو پڻ ٺاهيو. سندس زندگيءَ جو هڪ اهم پهلو مهم جوئي پڻ آهي. هن 1989ع ۾ ڪابل نديءَ کان ڪراچيءَ تائين ٻيڙين ذريعي سنڌوءَ جو سفر ڪيو ۽ لڳ ڀڳ سڄو کيرٿر ڏسڻ کان پوءِ ڪتابَ لکيائين .
بدر ابڙي ويجهي ماضيءَ کان -آڪسفورڊ يونيورسٽي- پريس ڪراچيءَ ۾ پڻ فرض نڀايا آهن، -جتي- پروجيڪٽ -ايڊيٽر- جي حيثيت سان اهم انگلش- سنڌي ڊڪشنرين جي تياريءَ ۾ ڪردار ادا ڪيو اٿس. -بدر- ابڙو -تحقيق- ۽ آرڪيالاجيءَ سان دلچسپيءَ سببِ مختلف ماڳن جا سفر ڪندو رهي ٿو. هن وقت سندس رهائش ڪراچيءَ ۾ آهي.
(سنڌيانا جي ٿورن سان)
وسيع مطالعو رکندڙ هي شخص اڄ به مطالعي جي اڃ ۾ اڃارو آهي. سوشل ميڊيا تي مقبول و معروف ۽ سنڌ سلامت جي مئنيجنگ ايڊيٽر، منهنجي دوست سليمان وساڻ تي ڪم رکيو هُئس ته سنڌ سلامت ڪتاب گهر تي رکيل ڪتاب مطالعي ۽ حوالن طور ڪم آڻڻ لاءِ گهُربل آهن. جيڪي سليمان فورن ڏيڻا ڪيا. ايئن آءُ ۽ سليمان ڪتابن جي ذخيري سميت وٽس سندس گهر پُهتاسين. بدر ابڙو جا ڪتاب پڙهي ڪجهه سوال به ذهن ۾ هُئا جيڪي اڳيان رکياسين ته سواءِ هڪ سوال جي باقي سڀني جو جواب ڏيڻ تي راضي هئا. اهو سوال منهنجي پُڇڻ کان اڳ ۾ ئي کين سُجهيو ٿي تنهنڪري ان جو جواب تفصيل سان لکي رکيو اٿن پر ان وصيت سان ته اهو سندن وڃڻ کان پوءِ منظر تي اچي. (تنهنڪري اهو سوال هتي به نه کولبو).
سوال(حفيظ لغاري): جيتري قدر اسان اوهان کي پڙهيو آهي ته اوهان تمام گهڻو مطالعو ڪندڙ لڳو ٿا. اوهان تحقيق ڪريو ٿا ان تي لکو ٿا. سفرناما به لکو ٿا. نقشن ٺاهڻ جو ڏانؤ به اٿؤ. اوهان وٽ مطالعي جي ايڏي اسٽيمنا ڪيئن آئي؟
بدر ابڙو: اوهان کي ايئن لڳي ٿو، نه ته آءُ ته پاڻ کي جاهل سمجهندو آهيان. مون کي ته ڪا خبر ئي ڪونهي. مون کي رُڳو اها خبر آهي ته ڪنهن موضوع تي ڪم ڪندي مون ۾ ڪنٻين موضوعن تي ڄاڻ حاصل ڪرڻ شوق پيدا ٿئي ٿو بلڪ ضرورت پوي ٿي ۽ پوءِ آءُ انهن موضوعن تي گهرائيءَ ۾ ڄاڻ حاصل شروع ڪريان ٿو.علم رُڳو ڪتابن ۾ ڪونهي هوندو. جنهن کي توهان ’مطالعو‘چئو ٿا ته اهو رُڳو ڪتابن ۾ به ڪونهي. توهان جو مطالعو فيلڊ ۾ به ٿئي ٿو. آءُ سمجهان ٿو ته جيترو مون ڪتابن ۾ پڙهيو آهي، اوترو ئي مون فيلڊ ۾ به ڏٺو آهي. بلڪه مون جيڪي ڪجهه فيلڊ ۾ ڏٺو اُهو ئي لکيو ۽ ڪتابن ۾ موجود معلومات سان انهيءَ جي ڀيٽ ڪئي. ان کان پوءِ ئي مون مشاهدي آڌار ان ۾ ڪجهه واڌارو ڪيو. منهنجو مطالعو توهان کي شايد انهي ڪريٿو لڳي ته جن موضوعن تي مون لکيو آهي انهن سان منهنجوسڌو واسطو رهيو.جيئن: سنڌوءَ جو سفر يا ڪوهستان جو سفر. کيرٿر جو سفر، مون انهن سڀني موضوعنتي تڏهن لکيو جڏهن مون اهي شيون اکين سان ڏٺيون. ڇُهي ڏٺيون ته هي شيون ايئن آهن. انهيءَ ڪري اوهان کي هر شيءِ مطالعي واري لڳي ٿي نه ٻيو ڪجهه ڪونهي.
سوال(حفيظ لغاري): اوهان پاران سنڌوءَ جو سفر، رني ڪوٽ تي ڳوڙهي تحقيق ۽ کير ٿر تي به ڪافي ڪم ڪيو ويو آهي. اهو سڀ جنون هو، عشق هو يا پروفيشن؟
بدر ابڙو:آرڪيالاجي، تاريخ يا تحقيق ته ڪڏهن به منهنجو پروفيشن ڪونه هو، اڄ به ڪونهي. اڄ به آءُ جيڪو ڪم ڪريان ٿو يا هن کان اڳ مون جيڪو ڪم اڳ ۾ ڪيو آهي پاڻ تي پيل ذميواري سمجهي ڪيو آهي.اتفاق اهڙو آهي جو پروفيشنل ادارن انهن موضوعن تي ڪم ڪونه ڪيو هو. سو، مون پاڻ کي چونڊيو ته تون اهو ڪم ڪر!نه ته آءُ ان حوالي سان پروفيشنل ڪونه آهيان. ايئن ضرور آهي ته لکڻ پڙهڻ شيءِ کي سمجهڻ؛ اهو پنهنجو سبجيڪٽ رهيو آهي. مون ته بنيادي طرح تخليقي ادب شاعريءَ ۽ ڪهاڻي کانشروعات ڪئي. اهو سلسلو آهي 1973ع کان وٺي 1985ع تائين هليو آهي. ان وچ ۾ (1980 کان تائين 1984) جيڪو جيل کائي آيس، اهي چار سال بهتخليقي ادب ۾ گذريا. ان دوران ڪا به رسرچ وغيره ڪونه هُئي. صرف هڪڙو ڪتاب هو جيڪڏهن توهان ان کي چئو ته، منهنجو پهريون تحقيقيڪتاب آهياهو بهتنقيد نگاريءَ وارو آهي. جنهن ۾ ادبي تنقيد جو ارتقائي جائزو ورتو ويو هو.
ته پوءِ تحقيق جو سلسلو ڪيئن شروع ٿيو؟
جڏهن جيل کان ٻاهر آيس ته آءُ ته صحافي ٿي ويس. مون وڃي هلالِ پاڪستان جوائن ڪئي. ڇو ته مون ڏٺو ته هن مُلڪ ۾ ماڻهو هڪ دفعو جيل وڃي ٻاهر نڪري ٿو ته پوءِ ان کي ڇڏين ڪونه ٿا. هڪ نه ته ٻئي ڪيس ۾، ٻئي نه ته ٽئين ڪيس ۾ سوگهو ڪريو ڇڏين. تنهنڪري مون سوچيو يا ته آءُ وڪيل ٿي وڃان يا ته صحافي ٿي وڃان. مون کي پنهنجي روزگار جا پُراڻا وسيلا ڇڏڻا پيا. حالتن جو زور هو يا منهنجي مجبوري هُئي جو آءُ صحافت ۾ اچي ويس،منهنجو جيئندان ان ۾ هو. آءُ صحافت ۾ نه اچان ها ته هڪ نه ٻئي ڪيس ۾ مون کي ٻيهر جيل ۾ وجهن ها. صحافت ۾ مون محنت ڪئي. فيلڊ ۾ جاڏي ڪاڏي وياسون. ان دوران مون پاڻ کي صحافت ۾ شعوري طور تي سنڌ جي تاريخي ماڳن تي تحقيق ۽ تاريخ واري پاسي لاڙيو ۽ ان وسيع شعبي ۾ مون کي ڏاڍو مزو به آيو. اهڙن پنڌن ۾ توهان هر لمحي ڪو نئون مشاهدو ماڻيو ٿا ۽ توهان جو تجسس اڃا وڌندو وڃي ٿو.
سوال(حفيظ لغاري): اوهان جو ڪتاب سنڌوءَ جو سفر ڏاڍو مقبول آهي. اوهان جڏهن اهو لکڻ شروع ڪيو هو ته ڇا اوهان کي اندازو هو ته اهو ايترو پڙهيو ويندو جو بار بار نوان ڇاپا پيا ايندا؟ جيڪي اڄ اچن پيا ٿا.
بدر ابڙو: مون کي کڻي اهو اندازو ڪونه هو ته ان جا ڪيترا ڇاپا ايندا؟ پر اها خبر هُئي ته هن موضُوعَ تي ڪنهن ٻئي ماڻهو نه لکيو آهي، ۽ نه لکندو. مزيدار ڳالهه اها آهي ته انهن ڏينهن ۾ مون هندوستان گهمڻ جي ويزا لاءِ درخواست ڏني هئي. منهنجو ويزا لڳڻ ويو هو، اسلام آباد. انهن ئي ڏينهن ۾ اوچتو سنڌوءَ جي سفر جو موقعو ملي پيو ته مون هندوستان وارو سفر منسوخ ڪري ڇڏيو. مون کي لڳو ته هندستان گهمڻ جو موقعو وري ملي سگهي ٿو پر سنڌوءَ جي سفر جو هي منهنجو لائف ٽائم چانس آهي،سو مون کي اوڏانهن وڃڻو آهي. انهن ڏينهن آءُ هلال پاڪستان ۾ ڪم ڪندو هُئس جنهن جو ايڊيٽر صاحب موڪل ڏيڻ لاءِ تيار ڪونه هو. چئي ”اخباري دُنيا ۾ ايئن ته ڪونه ٿيندو آهي ته مان سُڀاڻي کان هڪ مهيني لاءِ موڪل تي ٿو وڃان“. مون کيس چيو ته ”پوءِ هيءَ منهنجي استعيفى!“مون وٽ ٻيو آپشن ڪونه هو. بهرحال،هن مون کي موڪل ايئن ڏني ته هينئر ته وڃ پوءِ ڏسون ٿا. ايئن آءُ ان سفر ۾ شامل ٿي پيس. مون کي خبر هُئي ته سنڌو نديءَ جو هي جهان ڪنهن به ڪونه ڏٺو آهي ۽ ان تي مون کي لکڻو آهي. اهڙو خيال ڪونه آيو ته هي ايڏو مقبول ٿيندو. هونئن به ڪتاب جي مقبول ٿيڻ سان (سنڌي ليکڪن کي) فائنانشل فائدو ڪڏهن مليو آهي؟ نه پاڻ کي اهڙي توقع هئي. پر سفر شروع ڪرڻ مهل اهو اندازو هو ته جڏهن به ان موضوع تي لکيو ويو، اهو ماڻهن جي دلچسپيءَ وٽان هوندو. اهو (سڌو مشاهدوو ڪري لکڻ) ضروري به آهي ۽ ماڻهن کي پڙهڻ به گهُرجي.
رني ڪوٽ تي تحقيق جو شوق به ايئن ئي ٿيو. آءُ جڏهن رني ڪوٽ ڏسي آيس (مون پهريون دفعو رني ڪوٽ ڏٺو آهي 1985ع ۾، ۽ پوءِ 1987 ۾) ته مون کي لڳو ته مونرني ڪوٽ کي جيئن ۽ جيترو ڏٺو آهي ايترو ته ڪنهن به ڪونه ڏٺو آهي، ۽ جيڪو لکيو ويو آهي اهو ٺيڪ لکيل ناهي. مون ان مهل ئي پنهنجو پاڻ کي چيو ته هاڻي تو تي اها ذميداري پئجي وئي آهي ته تون ان کي ٺيڪ ڪري لک!ان کان پوءِ ڪيئي دفعا وڃڻ ٿيو، وري وري وڃڻ ٿيو. هر دفعي مون کي اهو ئي محسوس ٿيو ته هاڻي ذميداري تمام وڌي وئي آهي ته رني ڪوٽ بابت سڄي معلومات ۽ مشاهدو ويهي لکان.
سوال(حفيظ لغاري): اڪثر ڏٺو ويو آهي ته جيڪي به ماڻهو (خاص طور اديب) ليفٽسٽ لاڙو رکن ٿا اهي مذهبي راءِ ڏيڻ ۾ ڏاڍا سخت هوندا آهن. اوهان سدائين مذهبي نسبت جي هر ڳالهه بلڪل نرم مزاج سان ڪندا آهيو ان پُٺيان ڪهڙو راز آهي؟
بدر ابڙو: جيڪڏهن آءُ پنهنجن خيالن ۾ ايڪسٽريمسٽ ٿي وڃان ته ان سان ڪهڙو فرق پوندو؟جيڪڏهن آءُ ملائيت جي خلاف آهيان ۽ مان هنن کي اهو چئي غلط سمجهان ٿو ته ’اوهان پنهنجي هر ڳالهه تي لٺ کڻي بيهه ٿا رهو!‘اهڙي ئي نموني سان جيڪڏهن توهان مارڪسزم جي حوالي سان دليل کڻي اچو ۽ لٺ کڻي بيهه رهو ته پوءِ مون ۾ ۽ مُلان ۾ فرق ڪهڙو رهيو؟ ان ڪري آءُ ان شيءِ جو هميشه قائل رهيو آهيان ته ڪڏهن به ڪنهن ڳالهه جي پُٺيان فُل اسٽاپ نه هڻو. ان کي توهان ڪاما ڏيئي ڇڏيو. ٿي سگهي ٿو ته سڀاڻي ڪا نئين ٿيوري سامهون اچي. اڳتي سوچ ۾ ڪا تبديلي اچي ته ماڻهو پاڻ کي درست ڪري سگهي.انسان جي ذهن ۾ هميشه ايتري لچڪ هُئڻ کپي جو جيڪڏهن سوچ ۾ تصحيح جي گنجائش نڪري ته ان کي ٺيڪ ڪري سگهجي. توهان پنهنجيڏهه سال اڳ واري سوچ ڏانهن ڏسو. وري ان کان ڏهه سال اڳ واريسوچ ڏانهن ڏسو،وري ان کان ڏهه سال اڳ واري سوچ ياد ڪيو. توهان کي هر مرحلي تي محسوس ٿيندو ته توهان جي سوچ ۾ ٿوري گهڻي تبديلي آئي آهي ۽ توهان هر ڀيري سمجهندا ته مان هِن ڀيري ٺيڪ آهيان،اڳي مان غلط هُيس. هيءَ رُڳو اسان جي ڳالهه ڪونهي خود سويت يونين وارا برزنيف تائين ڪٿي بيٺا هُئا ۽ پوءِ ڪاڏي هليا ويا. ٻيا به ڪيترا سوشلسٽ ملڪ هُئا ڪيئن سوچيندا رهيا ۽ ڪاڏي هليا ويا.
آءُ ايئن ڪونه ٿو چوان ته هو غلط هُئا يا ڪلهه غلط هُيا يا اڄ غلط آهن. ڪلهه پنهنجي جاءِ تي درست هُيا اڄ پنهنجي جاءِ تي درست آهن. سڀاڻي پنهنجي جاءِ تي درست هوندا. ڪلهه جو سچ ڪلهه سان، اڄ جو سچ اڄ سان، سڀاڻي جو سچ سُڀاڻي سان آهي. اها لچڪ جيڪڏهن ماڻهوءَ ۾ آهي ته اُها پاڻ کي فائدو ئي ڏي ٿي. مان سمجهان ٿو ته مون ۾ اها لچڪ گهر جي ماحول جي ڪري هُئي يا اندر ۾ ڪا ڳالهه هُئي جو مان ڪڏهن به سخت گير نه رهيو آهيان. اهو ئي سبب آهي ته آءُ ڏاڍي سولائيءَ سان مختلف شين کي correlate ڪري وڃان ٿو ته ڀائي هي شيءِ هتي بيٺي آهي ۽ هو شيءِ هُتي بيٺي آهي. مثال طور ڪو چوي ٿو آدم ’تخليق‘ آهي ۽ ڪو ٻيو چوي ٿو ته نه هيءَ’ارتقا‘ آهي. هي ٻه متضاد دعوائون آهن. ان صورت ۾توهان وٽ ڪا گنجائش ئي نه ٿي بچي جڏهن توهان عقيدي ۽ سائنس کي آمهون سامهون بيهاريو ٿا. ظاهر آهي ته توهان کي هڪ وڏي وِٿي نظر اچي ٿي. مون کي ڪتاب ”ماڻهو“ لکندي محسوس ٿيو ته انسان جيارتقا جي ڪهاڻي ته ڪجهه ٻيو پئي چوي پر مختلف مذهب ۽ ڏندڪٿائون چون پيون تهآدم ته تخليق ٿيو آهي. توهان کي نيٺ ڪنهن نقطي تي اچي بيهڻو پوندو.پر جيڪڏهن توهان ۾ لچڪ آهي تڏهن ئي اوهان ان نقطي تي پُهچي سگهندؤ ته نيٺ هي سڀ ٿيو ڪيئن؟ هاڻي ته سائنٽسٽ به اچي ان ڳالهه تي بيٺا آهن ته ارتقا ۾هڪڙي پوائنٽ آهي جتان کان اڳتي انسان کي آدم چيو وڃي ٿو. اهي متضاد ڳالهيون به تڏهن ويجهيون ٿيون، جڏهن لچڪ هُئي.
سوال(حفيظ لغاري): اسان سنڌي قوم طور هميشه ان فخر ۾ هوندا آهيون ته اسان عظيم ۽ قديم قوم آهيون ۽ دنيا ۾ هينئر جيڪا به چڱي شيءِ آهي ان جي اوريجن پاڻ ڏانهن منسوب ڪندا آهيون. ته ڇا ايئن آهي؟ جيڪڏهن آهي ته پوءِ اسان اهي فضيلتون ڪٿي وڃائي ويٺاسين؟
بدر ابڙو: توهان هي تمام عجيب سوال ڪيو آهي. ترسو! هڪ ڀيرو ٻيهر سوچيو. اها وڏي غلط فهمي ٿي سگهي ٿي ته اسان نسلي طور اُهي ساڳيا موهن جي دڙي وارا آهيون. آءُ سمجهان ٿو ته اسان اها هڪ وڏي ۽ اُٻهري اسٽيٽمينٽ ڏيون ٿا. اسان ته شايد اُهي هجون ئي نه!جيڪڏهن اها راءِ درست سمجهي وڃي ته ’موهن جي دڙي وارا ماڻهو دراوڙ هُئا‘ ۽ موهن جي دڙي واري ٻوليءَ جو بڻ بنياد دراوڙي آهي ته پوءِ پهرين اهو طئي ڪرڻو پوندو ته ڇا اسان دراوڙ آهيون؟ اسان جا مهانڊا ٻڌائين ٿا ته اسان دراوڙ ته آهيون ئي ڪونه!جيڪڏهن مان چوان ته هي گلاس آهي (گلاس هٿ ۾ کڻندي) ته هن ۾ گلاس جا فيچر ته هُجڻ کپن نه! پر جيڪڏهن هن جي شڪل ٻي هُجي ۽ هن جو استعمال ڪو ٻيو هجي ته هن کي آءُ گلاس ڪيئن چوندس؟ايئن ئي دراوڙ (نسل جي ماڻهن) جا هڪڙا خاص نقش ۽ جسماني فيچر آهن. جيئن آفريقي نسل آهي ان جا فيچرز مختلف آهن. يامنگول نسل وارا آهن ته منگولن جا پنهنجا فيچرز هوندا آهن. جڏهن توهان چئو ٿا ته اسان موهن جي دڙي وارا دراوڙ آهيون ته پوءِ اسان ۾ دراوڙن جا فيچرز به هجڻکپن. اُهي ته آهن ئي ڪونه!توهان ڪتاب کولي ڏسو ته ڊريوڊين فيچر ڪهڙا آهن ۽ پوءِ انهن کي پنهنجي فيچرس کي ڀيٽي ڏسو، ڇا اهي ساڳيا آهن؟ ڪتابن ۾ لکيل آهي ته دراوڙن جا مهانڊا ويڪرا ۽ ٿلها ٿين ٿاجيئن ڏکڻ هندستان جي ماڻهن جا نقش آهن. سنڌ ۾ هن وقت اهڙا نقش ڪن ٿورڙن ماڻهن جا آهن، وڏي اڪثريت جا نقش تکا آهن. سو، اسان اُهي (دراوڙ) آهيون ئي ڪونه.
ته پوءِ هاڻوڪا ماڻهو ڪهڙي نسل جا آهن؟
واقعي! هاڻي سوال آهي ته اسان ڪير آهيون؟ اسان جي جسم تي موجود هي گهاٽا وار ٻُڌائين ٿا ته اسان جا وڏا جبلن تي رهندا هُئا،ٿڌي علائقي جا ماڻهو هُئا. جڏهن ٿڌي علائقي جا ماڻهو جبلن تان لٿا آهن ته اُهي ايشيا ۾ به پکڙيا آهن ته يورپ ڏانهن به ويا آهن. ان کي ڪاڪيشين نسل چئبو آهي،معنى ڪوهه قاف جا ماڻهو. آريا ۽ سامي نسل وارا ساڳيا ماڻهو آهن. هاڻي سوال اهو آهي ته ڪوهه قاف جا ماڻهو ڪير آهن ۽ ڪهڙيون ڪهڙيون قومون ۽ برادريون انهن ۾ شامل آهن؟ هتي اچي ڳالهه ٿوري مُنجهي پوي ٿي پر ايتري گهڻي مُنجهيل به ڪونهي. اهو ايڏو منجهيل سُٽ به ڪونهي. سٿيا ڪير هُئا؟باختري ڪير هُئا؟ تُرڪ ڪير هُئا۽گُرجر ڪير هُئا؟۽ پوءِ هو ايراني ۽ يوناني ڪير هئا؟ اهي سڀ ويڙهاڪ برادريون لڳ ڀڳ ان ڪوهه قاف واري سلسلي جونآهن ۽ اهي سڀ ماڻهو ساڳئيرستي کان يعني افغانستان کان ٿيندا، خيبر لڪ، بولان ۽ مُولا لڪ کان ٿيندا سنڌو ۽ گنگا ماٿرين ۾ ايندا رهيا ۽ زماني کان ايندا رهيا آهن. شروع ۾ جڏهن آيا ته انهن کي توهان ڪهڙو به نالو ڏيو، کڻي چئو ته اهي آريا هُئا يا کڻي چئو ته آريا نه هُئا سينٽرل ايشين هُئا. کڻي توهان ايئن به چئو ته هو پٺاڻ هُئا. کڻي چئو ته اُهي افعان هُئا. کڻي توهان چئو ته اهي مغل، تُرڪ، ارغون ترخان هُئا. جيڪو وڻيوَ سو چئو،آيا ته اتان کان نه؟ جيڪي اڳي آيا اهي هڪڙي نالي سان ۽ هڪڙي مذهب سان آيا جيڪي پوءِ آيا اهي ٻئي نالي ۽ ٻئي مذهب سان آيا. هاڻوڪي سنڌ جا اڪثر ماڻهو انهن جو اولاد آهن. ۽ اهو نسل ويڙهاڪ آهي. اهو چوڻ ته سنڌي ماڻهو Warrior ناهي ته اها اسٽيٽمينٽ غلط آهي. هي سڀ ڪير هُئا جن جا مون نالا کنيا؟ سڀئي برادريون تُرڪن کان وٺي سٿيا ۽ ساساني ۽ پارٿيا، هُڻ، باختري، يوناني، ايراني. اهي سڀ Warrior نه هئا ڇا؟ انهنهتي حڪومتون ڪيون ۽ اهي سڀ پاڻ ۾ مڪس ٿي ويا آهن. سو، اهي سڀئي ويڙهاڪ نسل آهن ۽ اهي پاڻ ۾ هتي به وڙهندا رهيا آهن، شروع کان وٺي اڄ ڏينهن تائين وڙهندا رهيا آهن. گجرات ۾ به هي ويٺا آهن، ڪاٺياواڙ ۾ به هي ويٺا آهن سنڌ ۾ به اهي ئي ويٺا آهن، پنجاب ۾ به اهي ئي ويٺا آهن. بلوچستان ۾ به اهي ويٺا آهن، سرحد ۾ به اهي ئي ويٺا آهن. هاڻي توهان هنن کي هڪٻئي کان ڪيئن جدا ڪندؤ؟سڀ ساڳيا آهن. ها ڪو اڳ آيو، ڪو پوءِ، ڪنهن جي ٻولي ڪهڙي هئي ته ڪنهن جي ڪهڙي.
سوال (حفيظ لغاري): جيڪڏهن ايئن آهي ته پوءِ موجوده سنڌ جي سرحدن ۾ ئي سنڌي ڳالهائيندڙ ڇو آهن؟ چئني صوبن جي الڳ ٻوليءَ کي ڪٿي ٿا رکو؟
بدر ابڙو: هاڻوڪي سنڌي ٻوليءَ کي هند يورپي ٻولين ۾ شامل ڪيو وڃي ٿو. جيئن مون اڳ چيو هاڻوڪي سنڌ بلڪ گنگا ماٿريءَ ۾ ڪاڪيشيائي سامي نسل رهي ٿو، انڪري سنڌو گنگا ماٿرين ۾ ڳالهائجندڙ ٻوليون هند ـ يورپي آهن. ماضيءَ ۾ گهڻو پوئتي وڃبو ته ممڪن آهي هتي فقط دراوڙي ٻولي هلندي هئي. هاڻوڪي سنڌيءَ ۾ جيڪا پالي آميزش آهي، منهنجي خيال ۾ اها ماضيءَ ۾ هتان جي ٻڌ مت واري مذهبي ٻوليءَ سبب آهي. اسان کي ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ ٻڌ مت جو وڏو مرڪز رهي آهي ۽ هتي مسلمانن جي آمد کان اڳ برهمي گپتا لپي رائج هئي. سنڌ ۾ عربن ۽ سومرن جي وقت ۾ بلڪ سمن جي دور تائين عربي سرڪاري طرح حاوي ٻولي هئي، ارغون ترخان ۽ مغل دور کان ٽالپرن تائين فارسي سرڪاري ٻولي هئي، انڪري اسان وٽ قديم سنڌي لفظن جي ذخيري سان گڏو گڏ انهن ٻولين جا لفظ به وڏي تعداد ۾ موجود آهن. هر جاگرافيائي خطو پنهنجي خاص سياسي سماجي پس منظر ۾ خاص شڪل وٺندو آهي، ٻولي به ان جو حصو ٿئي ٿي. انڪري، سنڌ، پنجاب، گجرات ۽ ڪشمير جون ٻوليون پنهنجي پنهنجي سياسي ۽ سماجي حالتن ۾ اڀريون آهن، ۽ گهڻي قدر هڪجهڙيون آهن. جيستائين سنڌي ٻوليءَ جو تعلق آهي، هاڻوڪي فنڪشنل سنڌي تڏهوڪي (اسلام کان اڳ واري) فنڪشنل سنڌيءَ کان گهڻي مختلف آهي. سنڌي ٻوليءَ جي هاڻوڪي خاص شڪل، لفظن جو ذخيرو ۽ گرامر ايئن ڇو آهي؟ اها ته تاريخ ۾ هڪ وڏي ٽٻي هڻڻ جي ڳالهه آهي.
سوال (سليمان وساڻ) : موهن جي دڙي واري وقت ۾ ان تهذيب جا ماڻهو ٻين جاين تي نه هُئا ڇا؟ يا سنڌ رڳو موهن جي دڙيتائين هُئي ڇا؟
بدر ابڙو: هن مهل تائين سنڌ تهذيب جا هڪ هزار کان مٿي ماڳ مليا آهن جيڪي سنڌ پنجاب پختون خواه ۽ بلوچستان ۽ افغانستان سميت راجستان، گجرات، هريانا، اتر پرديش، مهاراشٽر، ڄمون ۽ ڪشمير ۾ پکڙيل آهن. يعني ان جي پکيڙ سنڌو گنگا ماٿرين کان ٻاهر به هئي. انڪري ايئن ڪيئن چئبو ته موهن جي دڙي واري تهذيب فقط موهن جي دڙي تائين محدود هئي. اها تهذيب پکڙيل هئي بلڪ پکڙبي ۽ ترقي ڪندي وئي، ختم ڪونه ٿي. اسان جڏهن فقط سنڌو تهذيب جي ڳالهه ڪريون ٿا ته اهو ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته اسان هڪ خاص زمان ۽ مڪان ۾ تهذيبي صورتحال جي ڳالهه ڪريون ٿا. وقت سان تبديلي اچي ٿي، اهو اٽل قانون آهي. سنڌو تهذيب جا ماڻهو به نين حالتن موجب نسل در نسل هلندا ۽ نئين ماحول ۾ ضم ٿيندا ويا. اڄ به اسان جي ريتن رسمن ۽ ڏندڪٿائن ۾ ڪي اهڙيون شيون آهن جيڪي موهن جي دڙي واري تهذيب ۾ به موجود هيون.
سوال(حفيظ لغاري): شيون قديم هونديون آهن ۽ شين جي قديم هُجڻ جا وڏا پُختا دعوى ڪيا ويندا آهن جيئن موهن جي دڙي جي باري ۾ 5000 سال يا هاڻي ته تازي تحقيق موجب 7000 سال قديم هجڻ جي ڳالهه هلي پئي. توهان به ائين شيون ڄاڻايون آهن جيئن ٺٽي ۾ جهمپير لڳ ڪنهن ٽڪريءَ تي لکين سال اڳ آبادي هجڻ جي ڳالهه آهي. ان شيءِ جي اندازي لاءِ ڪو ماپو هوندو ڇا اوهان اهڙي نموني ٻُڌائي سگهو ٿا جيئن عام ماڻهو به سمجهي ته شيون ڪيتريون قديم آهن ان جي خبر ڪيئن پئي.؟
بدر ابڙو: ان جو جواب ڏاڍو سولو آهي. مثال طور مون کي ڪنهن دڙي مان لوهه جو ٽڪرو ملي ٿو ته مون کي سوچڻو پوندو ته ڇا لوهه 5000 سال اڳي موجود هو؟ لوهه ڪڏهن دريافت ٿيو؟ لوهه پگهارڻ ۽ ان کي خاص شڪل ڏيڻ جي ٽيڪنالاجي اسان وٽ ڪڏهن آئي؟ جيڪڏهن لوهه جي دريافت1000 قبل مسيح۾ ٿي آهي ته پوءِ يقيناً اهو دڙو1100 سال قبل مسيح جو نه آهي. ڪنهن جاءِ تان لڌل شيون پاڻ ٻُڌائين ٿيون ته اهي ڪهڙي دور جو ٿي سگهن ٿيون. مثال طور تازو ’موهن جو دڙو‘ تي هڪ فِڪشن فلم آئي آهي. ان ۾ ٽاهه کاڌل گهوڙا ڏيکاريا ويا آهن جن کي موهن جي دڙي جو هيرو ڪمال مهارت سان قابو ۾ آڻي ٿو. مان سوچيان ٿو ته ڇا موهن جي دڙيوارن گهوڙو ڏٺو هوندو؟ منهنجي خيال ۾ ته ايئن ڪونه هو. مون کي موهن جي دڙي جي ڪنهن به مهر تي گهوڙو نظر نه آيو آهي. جيڪڏهن هُجي ها ته هُنن کي ڇاپڻ ۾ ڇا هو؟ تڏهن آءُ سمجهان ٿو ته موهن جي دڙي واري وقت ۾ سنڌ ۾ گهوڙو هئو ئي ڪونه. اهو جانورڪجهه صديون پوءِ آيو جڏهن سينٽرل ايشيائي ماڻهو گهوڙن تي چڙهي هن ماٿريءَ ۾ آيا.اهڙي نموني هر وستوءَ جي پنهنجي تاريخ آهي جنهن سان خبر پئي ٿي.
ٻيو ته توهان وٽ مختلف وستوئن جي ڪاربان ڊيٽنگ يا ٻئي نموني جي لئبارٽري ٽيسٽ ذريعي تاريخ معلوم ٿيل آهي. جنهن سان خبر پئي ٿي ته ڪا خاص قسم جي ٺِڪري ڪيترا سال پراڻي آهي. ان ٺڪريءَ جو خاص رنگ يا ٽيڪسچر يا شڪل آهي. ان تي خاص قسم جي ڊزائن ٿيل آهي. مختلف دورن جي دڙن مان مختلف قسم ۽ وصفن واريون ٺڪريون ملن ٿيون. اهي ليبارٽري ۾ ٽيسٽ ٿي اوهان کي جواب ملي چُڪا آهن، اها معلوماتڪتابن ۾ موجود آهن. ان بنياد تي آئون يا ڪوبه ڄاڻو چئي سگهندو ته اها ٺڪري ڪهڙي دور آهي. ان ئي بنياد تي چئي سگهبو ته اها 5000 سال پراڻي آهي، 2000 سال پراڻي آهي يا ماڳهي اڄڪلهه جي آهي. اهي ماپا موجود آهن ۽ سائٽفڪ اسٽڊي آهي. جيڪڏهن اوهان انهن شين کان واقف آهيو ته اهي شيون توهان سان پاڻ ڳالهائين ٿيون. ايئن ئي پٿر جي دور ۾ گهڙيل اوزارن جي شڪل صورت، ماپ ۽ ان جي استعمال تي وڏي تحقيق ٿيل آهي. انهن جا دور ۽ استعمال معلوم ٿيل آهي مثال: هٿ ڪهاڙيون، پٿر جا بليڊ، ننڍڙا سنها اوزار، اڇلائي هڻڻ ۽ چٿڻ وغيره لاءِ استعمال ٿيل پٿري اوزارن جو وقت اڳ ئي دريافت ٿيل آهي.
سوال، سليمان وساڻ: اوهان ايترو سارو ڪم ڪيو آهي ڀلا رائلٽي ملي؟
جواب: سنڌ ۾ پبلشرن کان اها ئي شڪايت آهي ته اهي سنڌي اديبن کي ڪجهه نه ٿا ڏين، ماڳهي ڪتاب ڇاپڻ جا پئسا وٺن ٿا.پر آئون انهن ٿورڙن سنڌي اديبن ۾ شامل آهيان جن کي ڪجهه نه ڪجهه مليو آهي.1992 ڌاري مون کي هڪ ڪتاب جي رائلٽي ملي جيڪا هُئي ويهه هزار رپيافقط، اهو ڪتاب لکڻ ۾ مون کي پورو هڪ سال لڳو هو. ٻيو ڪن سرڪاري ادارن سنڌالاجي، ادبي بورڊ، ثقافت کاتي وغيره ڪتاب ڇاپيا ته انهن وٽان ڪجهه رائلٽي ضرور ملي. پر سچ پڇو ته ان رائلٽيءَ سان تحقيق جي ڪمن جو ڀاڙو خرچ به نه نڪتو.
سوال، سليمان وساڻ: اوهان جو خاندان ته مذهبي هو پوءِ اوهان کاٻي ڌُر طرف ڪيئن هليا ويا؟
جواب: منهنجي خيال ۾ ٽنهي نسلن ۾ بنيادي ڳالهه هئي پنهنجي وقت ۾ حالتن کان ’بغاوت‘. منهنجي ڏاڏي (علي خان ابڙي جيڪو پاڻ به مذهبي اسڪالر هو)پنهنجي وقت ۾ مُلايت کان بغاوت ڪئي.هو خلافت تحريڪ کان متاثر هو. ڏاڏا سائينءَ اها وصيت ڪئي هُئي ته منهنجو غُسل ڪنهن مُلي کان نه ڏيارجو. بابا سائين علامه مشرقي ۽ هاري پارٽي وارن ڪامريڊن کان متاثر هو. جيئن چيم ته وقت وقت تي مزاحمت جا انداز الڳ هوندا آهن. منهنجي خيال ۾ ڏاڏا سائينءَ جي مُلائيت کان بغاوت ان وقت جي ضرورت هُئي، بابا جي وقت ۾ سندس مزاحمت ان وقت جي ضرورت هُئي ۽ جيڪا آءُ ڪريان ٿو اُها هاڻي ضروري آهي.ان ريت اسان ٽيئي پنهنجي پنهنجي وقت جا باغي ڪردار رهيا آهيون. بلڪ آئون چوان ٿو ته اها بغاوت هر ماڻهوءَ ۾ موجود ٿئي ٿي ۽ هرڪو پنهنجي انداز ۽ وِت آهر بغاوت ڪندو آهي.
سوال (سليمان وساڻ) : اوهان هيترو ڪم ڪيو آ.... اوهان کان پوءِ ڇا ڪو اوهان جي اولاد مان هن ڪم طرف آيو آهي؟
مون کانپوءِ ايندڙ نسل اڃا هاڻي ساماڻو آهي. مون کي خبر نه آهي ته سندن اندر جو اڌمو کين ڪهڙي رخ ۾ وٺي ويندو. هنن پنهنجن جذبن جي اظهار لاءِ اڃا قلم ته هٿ ۾ ڪونه کنيو آهي پر آئون سندن هٿ ۾ برش ضرور ڏسان ٿو. آئون ان لحاظ کان مطمئن آهيان ته هو تخليقي صلاحيتن وارا نوجوان آهن. آئون کين هٿ سان ڪنهن به پاسي ڪونه وٺي ويندس. منهنجو ڪم کين سٺي
تربيت ڏيڻ آهي. پنهنجي منزل طرف پنڌ هرڪو پاڻ ڪندو. هرڪو پنهنجي واٽ وٺندو آهي.
بدر ابڙو زندگيءَ جي لاڙهن چاڙهن جا قصا ٻُڌائيندي
[USER=212]سليمان وساڻ[/USER] بدرابڙو کي ڪمپيوٽر متعلق ڪُجهه سکيا ڏيندي
بدر ابڙو سان يادگار فوٽو
اڳتي پڙهو »
Saturday, 7 June 2014
موئن جو دڙو تي ٺهندڙ باليووڊ فلم
هندستان فلم انڊسٽري ۾ هاليووڊ سان مقابلو ڪندڙ
شايد اڪيلو وڏو مُلڪ آهي ۽ بالي ووڊ وارا ڪافي ترقي ڪري چُڪا آهن.
تازو هنن پنهنجي سؤ ساله تاريخ به ملهائي آهي. ڪُجهه ڊائريڪٽر ۽ ائڪٽر ته بلڪل تاريخ بڻجي پيا. توڙي جو ورهاڱي کان اڳ هتان جي ماڻهن به انهيءَ ۾ حِصو ورتو ٿي ۽ پهرين سنڌي فلم ايڪتا ماتلي جي هڪ ثقافت پسند زميندار رئيس ڪريم بخش نطاماڻي ٺاهي پر ورهاڱي کان پوءِ اسان وارو پاسو انهيءَ ڪم ۾ پوئتي رهجي ويو ۽ هو اڳتي وڌندا ويا ايستائين جو هُنن تاريخي واقعن ۽ ماڳن تي ٺهندڙ فلمن ۾ خوب نڀايو. گُذريل وقت جي ماڳن ۽ ماڻهن کي انهيءَ انداز سان ڏيکارڻ جو بلڪل هو بهو اهو ماحول لڳي اهو ڪمالِ فن وٽن آهي. اهو ئي سبب آهي جو اڄ جڏهن اسان وٽ موئن جي دڙي جي لتاڙ ۾ ڄٽ ته ڄٽ پر پڙهيا لکيا ۽ وس وارا به پيا پاڻ ملهائن ته انهيءَ عظيم ورثي کي ڀيٽا ۽ انهيءَ دؤر جي عڪاسي به اڄ هندستان جي هڪ ڊائريڪٽر پنهنجي ذِمي کنئي آهي جيڪو اڳ به اهڙين فلمن ٺاهڻ ۾ مشهور آهي. انهيءَ ڊائريڪٽر جو نالو آهي آشوتوش گواريڪر جيڪو هن کان لگان ۽ جوڌا اڪبر جهڙيون مقبول فلمون ٺاهي چُڪو آهي. آشتوش جي ڪاميابي پُٺيان سندس جدوجهد ڀري زندگي ٿي ڏِسجي جيڪا مسلسل محنت جو ٻيو نالو ٿي ڏسجي. پاڻ اداڪاري به ڪيائين ۽ حيرت انگيز طور تي هڪ غير مقبول سيريز سرڪس (1989 دؤر جو ڊرامو) اڄ جي باليووڊ ڪنگ خان شاهه رُخ سان گڏجي ڪم ڪيو هُئائين. توڙي جو اهو ڊارمو ته ڪو خاص نه هليو پر هي ٻئي اڄ فن ۾ ڪمال تي پُهتل آهن. پر اها ٻي ڳالهه آهي ته رومانس جي آئڪون شاهه رُخ ڪيترن ئي قِسمن جا رول ڪيا جيڪي ڪامياب ويا ۽ هن جون فقط اُهي ئي فلمون ڪامياب ويون جيڪي هن تاريخي تي ٺاهيون مثال طور لگان ۽ جوڌا اڪبر. جڏهن ته شاهه رُخ سان ئي ٺاهيل فلم سوديش به ڪامياب نه ٿي جنهن ۾ توڙي جو هڪ وڏو مقصد ۽ پيغام سمايل هو.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
Sindhi سنڌي مواد
Friday, 11 April 2014
مختلف قيمت جي ڪرنسي جا سبب ۽ تُرڪي جي ليرا جي ڪهاڻي
دنيا ۾ اوائلي دؤر کان ڪرنسي جو تصور رهيو آهي. ڇو ته اڳوڻن قِصن ڪهاڻين ۾ به اشرفين يا سِڪن جو ذڪر ٻُڌندا ٿا اچون. جديد دؤر ۾ به اها مشق جاري رهي. سڀني مُلڪن ڇا ٿي ڪيو جو سون جي گروي عيوض ماڻهن کي ڪاغذي نوٽ ٿي ڏنا. ايئن انهن نوٽن جي اهميت اُها ئي هئي جيڪا سون يا چاندي جي ٿي پئي سگهي. جنهن مُلڪ ۾ گهڻو ذخيرو انهيءَ وٽ گهڻا پئسا ۽ پئسي جي اهميت پڻ. پر 1971ع ۾ آمريڪا ايترو اڳتي نڪري چُڪو جو هُن اهو سسٽم ختم ڪندي اعلان ڪيو ته اسان جو ڪاغذي نوٽ ئي سون جهڙو آهي. اهو ئي سبب آهي جو اڄ به ڊالر جو بول بالا آهي. ڀلي کڻي خليج مُلڪن جي ڪرنسي ٻيڻ تي وڃي پُهتي آهي ته به آمريڪا جو ڊالر اڄ به الڳ حيثيت رکي ٿو.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
ڪاوش مئگزين ۾ ڇپيل مواد
Sunday, 23 February 2014
ميزبانن جا مهمان ٿيا ميزبان!
اوهان کي هن ليک جو عنوان پڙهي حيرت ٿي هوندي. پر اصل ۾ ايئن آهي ته اڳ هتي هڪ همراهه اونيور ۽ سندس گهرواري جو ذِڪر ٿيو هو جن سان آسٽريا ۾ اسان جي مُلڪ جي ڪنهن فئملي ڀلو ڪيو ۽ هاڻ هو بدلي ۾ اسان لاءِ تُرڪي ۾ ساهه ٿا ڏين. انهن سان آئي ڏينهن ملڻ پيو ٿيندو آهي ڇو ته اونيور جي رسرچ ۾اڃان ڪم ڪافي ڪم رهي ٿو جنهن جي سلسلي ۾ کيس گهُربل مدد لاءِ مون وٽ اچڻو پوي ٿو. اونيور جي ئي ڊپارٽمينٽ (ڪيميڪل فاريسٽري) جي هڪ ڇوڪري عائشه به اڪثر اسان وٽ ڪئمسٽري ۾ ايندي آهي ۽ اڪثر پئي ڪئمسٽري جا سوال ڪري ڪُجهه سکندي آهي.ڪُجهه ڏينهن اڳ ڳالهه ڪيائين ته يورپ کان درجن کن ڇوڪرن/ڇوڪرين جو جٿو اچي پيو هڪ باهمي پروجيڪٽ لاءِ. پروجيڪٽ اهو آهي ته خِطي ۾ وڌندڙ بي روزگاري کي ڪيئن منهن ڏجي. بيروزگاري جا سبب ڪهڙ آهين ۽ ڪيئن حل ٿي سگهن ٿا. ان جا ڪهڙا نتيجا آيا اهو ڪنهن ٻي دفعي لکبو فلحال هڪ دعوت جو ذڪر.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
سير تفريح
Monday, 3 February 2014
مڪلي جي ٽڪري جي ڏاکڻين پاسي جو سير
![[IMG]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_twgc927Q12LWg-vqnay0tkqrEJE9AcOKzRFaebNCD0v2hrXNz8nszTZO-tGVL5Jfhxjzl786d8TlxHbh3a5MTCJXStUX4eC1c=s0-d)
1۔ مڪلي جي ٽڪري جو اُتريون دنگ جتي مائي مڪلي ۽ عبدالله شاهه اصحابي جي مزار آهي
2۔ مڪلي جي ٽڪري جو ڏاکڻيون دنگ جِتي پير پٺي جي مزار آهي۔ ۽ پاسي ۾ ور شهر۔
هونئن مڪلي بابت ڪُجهه معلومات ۽ تصويرون دوست ذيشان رشيد جي هڪ ليک ۾ پڙهي/ڏِسي سگهجن ٿا. پر هتي جي مشهور مزار عبدالله شاهه اصحابي بابت ڪافي ماڻهن جي اها غلط فهمي آهي ته هو پاڻ سڳورن جي صحبت ۾ اُٿيا ويٺا تنهنڪري صحابي آهن. جڏهن ته ايئن ناهي. عبدالله شاهه اصحابي جي نالي ۾ اصحابي جو اضافو سندن پاران تخلص طور استعمال ڪيو ويو. جڏهن ته پنهنجي ولادت ته گهڻو گهڻو پوءِ ٿي اٿن. اسلامي مؤرخ لکن ٿا ته هو جيلاني شُجري جي نسبت ۾ آهن ۽ عبدالقادر جيلاني (ثاني) جا به پڙ پوٽا هئا.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
سير تفريح
Friday, 31 January 2014
تُرڪي جي شهر ترابزون لڳ تاريخي خانقاهه ”سُميلا موناسٽري“ جو سير
29 ڊسمبر تي جڏهن سال 2013 آخري پساهه کڻي رهيو هو ته اسان پنهنجي تُرڪ ميزبان ”اونير تولگا اوڪان“ سان سندس ڪار ۾ ترابزون کان ڏکڻ طرف تاريخي خانقاهه (Sumela Monastery) ڏِسڻ لاءِ روانا ٿيا هئاسين. هتي اچڻ کان پهرين ئي هن شهر بابت پڙهندي خبر پئي هئي ته اها هڪ تاريخي ۽ تعجب ۾ وجهندڙ عمارت آهي جيڪا ڏِسڻ وٽان آهي. هونئن ته سائين الطاف شيخ جي ڳالهه سان سهمت آهيان (جيڪا سائين ملائيشيا جي شهر ملاڪا جي پنج ڇهه سؤ سال پراڻي عمارتن جو ذڪر ڪندي ڪئي) ته پنهنجي سنڌي ماڻهن جِن اڃان موئن جي دڙي ڏِسڻ کي گوارا ناهي ڪيو يا ٺٽي ۾ دفن ٿيل تاريخ ڏسڻ لاءِ مڪلي وڃڻ لاءِ وقت ناهي ڪڍيو سي ڌارئين مُلڪ وڃي آرامده رهائش، ناشتي واري هوٽل يا ٽيليوزن وارو ڪمرو ڳولي لهڻ کي ڪاميابي سمجهن ٿا. اهڙن ماڻهن کي ڌارئين مُلڪ جي اسان جي ڀيٽ ۾ نئين ڄاول ٻار جهڙي يا وري ننڍي نيٽي جوان جهڙي تاريخ ڏسڻ جو ڏَس ڏيڻ فضول آهي. ڪُجهه اهڙو حال اڪثر حلقهِ احباب جو آهي جن سان منهنجي ويجهڙائي آهي پر منهنجا رني ڪوٽ جا ساٿي توڙي مڪلي جي ٻن ٽڪرين جا دنگ ڏيکاريندڙ پير پٺي جو ساٿي اهڙا آهن جن سان سنڌ جا ڪافي تاريخي ماڳ ڏِسي چُڪو آهيان.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
سير تفريح
Monday, 25 November 2013
منهنجي ڪانڊيري تي ڪيل پي ايڇ ڊي!
اڪثر ڪري ماڻهو اهو ئي سمجهندا آهن ته جنهن ماڻهو ڪنهن به سبجيڪٽ ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي ڄڻ ته هُن انهي سبجيڪٽ کي پاڻي وانگي پي ڇڏيو ۽ هاڻي کيس انهي مضمون جي ڄاڻ مُڪمل حاصل ٿي چُڪي۔ جڏهن ته ائين بلڪل به ناهي هوندو۔ (توڙي جو پي ايڇ ڊي جنهن مضمون ۾ ڪجي انهي جي وڌ کان وڌ ڄاڻ رکڻ سُٺي ڳالهه آهي ۽ انهي ڳالهه کي يقيني بڻائڻ لاءِ پي ايڇ ڊي لاءِ هاڻي سبجيڪٽ جي آر اي پاس ڪرڻ لازمي قرار ڏنو ويو آهي ته جيئن پي ايڇ ڪندڙ پنهنجي سبجيڪٽ بابت ڄاڻ رکن)۔
اصل ۾ بيچلر ۽ ماسٽرس تائين پڙهائي ۾ سبجيڪٽ جي باري ۾ عمومي ٿيوري جي ڄاڻ ڏني ويندي آهي ۽ اڳي ٿيل ۽ ثابت ڪيل ڪم جا تجربا يا مُشاهدا ٻيهر ڪري ٻُڌايا ويندا آهن ته جيئن شاگردن کي شيون نه رُڳو سمجهه ۾ اچن پر هو انهي تي يقين به ڪنَ۔ پر پي اڇ ڊي ۾ شاگرد ۽ سندس اُستاد طرفان اڳي ڪيل ڪم جي نواڻ يا ڪنهن ٿيوري ۾ ڪُجهه نئون ٿي سگهڻ جو مفروضُو تجويز ڪيو ويندو آهي۔ جنهن کي هڪ ڏنل وقت ۾ ثابت ڪرڻو هوندو آهي۔ ثابت ٿيڻ تي شاگرد کي پي ايڇ ڊي جي سند عطا ڪئي ويندي آهي، جيئن ته اهو مفروضو ڪنهن هڪ مخصوصو نُقطي تي هوندو آهي تنهنڪري شاگرد هڪ وڏي وقت تائين رڳو انهي تي ڌيان ڏيندو آهي۔ انهي بابت ئي پڙهندو آهي۔ انهي دؤران اڪثر ڪري کائنس سبجيڪٽ جو ٻيون شيون پڙهڻ وسري وينديون آهن۔ ۽ اهو ئي سبب آهي جو هڪ پي ايڇ ڊي ڪندڙ کي بيچلر ليول ڄاڻ گهٽ يا وِسري ويل هوندي آهي
پنهنجي سبجيڪٽ بابت۔
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
Chemistry ڪئميسٽري
Wednesday, 15 May 2013
رشتن ناتن بابت چيني سيلز گرل جا دليل (اڻ ڇپيل سفرنامي تان)
نوٽ: هي منهنجي ڪوالالمپور (ملائيشيا) جي اڻ ڇپيل سفرنامي جو هڪ اقتباس آهي.ڪانفرنس پوري ٿيڻ واري ڏينهن شام جو سج لٿي کان پوءِ آرام ڪري فريش هئس سو ڪوالالمپور (ملائيشيا جي راڄڌاني) جي بڪت بنتانگ واري علائقي جو پيرين پنڌ ڦيرو ڪرڻ جو سوچي نڪتس. هوٽل کان نڪرندي ئي ٻنهي پاسي ڪجهه کاڌي جا ريسٽورينٽس، مني ايڪسچئنجر، سپر اسٽورس ۽ گهڻا تڻا وري مساج گهر هئا. هڪ لحاظ کان اهو علائقو کڻي رونق وارو هو پر هن ۾ پنڌ هلڻ وارن لاءِ اهو عذاب هو ته اوهان کي هر چند قدم کان پوءِ ڌپ واري ميڪ اپ ٿڦيل ۽ مني اسڪرٽس پهريلڇوڪريون مالش جي دعوت پيون ڏينديون ۽ “نو سوري” چئي چئي ٿڪي پوڻ کان پوءِ ڪو ٻيو لفظ چيو ناهي ته پڪڙي بيهه رهنديون. ڀلي اُهو لفظ سمجهه ۾ نه به اچين ته انهي کي ايئن وٺنديون ته اوهان انهي ڪم لاءِ راضي آهيو رڳو هاڻي معاملو طئي ٿئي ته ڪيترا پئسا ۽ انهي ۾ ڪهڙي ڪهڙي سروس هوندي. سو هنن کان بچندي بچندي يا جان ڇڏائيندي بڪت بنتانگ جي نظارن جو مزو وٺڻو پئي ٿو. بڪت بنتانگ جي اصل رونق آهي به شام جو. الاءِ ڪٿان ڪٿان جا ماڻهو اچيو گڏ ٿين ۽ پوءِ هنن فوٽ پاٿن تي پيا واڪ ڪن. اهو ئي سبب هو جو ادي فوزيه جيڪي مون کي گهمڻ لائق ڄڳهون ٻڌايون هُيون انهن ۾ بڪت بنتانگ واڪ به شامل هئي. رات جي وقت جڏهن ٿڌيون هوائون هجن ۽ انهي علائقي جا رنگ ۽ روشنين جو سنگم هجي ته هتي واڪ ڪرڻ واقعي به هڪ دلڪش تصور آهي. ايئن پيرين پنڌ هلندو رهيس ۽ انهي دوران فيڊرل هوٽل، لوئِٽ پلازا (لئپ ٽاپ مارڪيٽ جيئن ڪراچي ۾ ٽيڪنو سٽي) ۽ ٽائيمز اسڪوائر (جيئن پاڻ وٽ پارڪ ٽاور يا ملينيم مال آهن) وغيره ڏسندو رهيس.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
سير تفريح
Thursday, 25 April 2013
ري ڪورنگ اُميدوار (اليڪشن ڪهاڻي نمبر 1 )
شهري زندگي جي وٺ وٺان ۽ بي خبري بلڪه خود غرضي ۽ بي حسي کان فراريت لاءِ ڪڏهن ڪڏهن ويجهن ڳوٺن ڏي لڙي وڃي تازي تواني ٿيڻ جي ٻاڙ پوري ڪندو آهيان. ٻه ڏينهن ٿيا جو ماسات ڏي وڃان ته همراهه کٽ پڌر ۾ نم جي وڻ هيٺيان رکي مٿي تي ڪُولنگ بئگ رکي ويٺو آهي ۽ منهن مان عجيب آواز پيا اچن.مون ڏي ڏِسڻ لاءِ ڪنڌ ڦيرائڻ جي به زحمت نه ڪيائين رڳو اکين جا تارا ممڪن حد تائين مون ڏي ڦيري ڏِسي ۽ بنا تاثر جي وري سامهون ڏسڻ لڳو. هو اڳ اهڙي بي رُخي سان مون سان ڪڏهن به نه مليو هو. ڀاڄائي کان پُڇيم ته ڪُجهه ڏينهن پهرين ته چاڪ چڱو ڀلو هو خير ته آهي، ڇا ٿيو اٿس؟ ڀاڄائي رئو مٿي ڪندي ٿورو جهُڪي سر تي هٿ رکرائيندي چيو ”بس ادا ڪهڙا حوال ڏيان؟ اليڪشن ۾ بيٺو آهي.”
هيڪر ته مون کان کِل ڇُٽي وئي جڏهن بس ڪيم ته پُڇيم هن همراهه جو سياسي قد ڪاٺ ڪنهن جلسي ۾ پهرين تقرير ڪرڻ يا نعرن ۾ جوش آڻڻ لاءِ ڪاڪڙو ڦاڙي ٻين لاءِ مٿي جو سور ٿيڻ کان مٿي هو ئي ڪونه. هي ڪنهن جي آسري اليڪشن ۾ بيٺو!“
“ادا پارٽي وارن سان اُٿي ويٺي ته اٿس نه. جيڪو اسان واري تڪ جو وڏو ڀوتار اليڪشن ۾ بيٺو تنهن جي ڊگري تي کيس پڪ ۽ پارٽي کي شڪ هو سو انهن سندس ڪورنگ اُميدوار طور هن واري گهاٽي يار کي بيهاريو. انهي مُئي ڇا ڪيو جو هن کي واڌيون ڏيئي چيو ته تون منهنجي ڪورنگ اُميدوار طور بيهي. هن وارو دوست ته ٿيو ڪورنگ اُميدوار ۽ پاڻ کي ري-ڪورنگ اُميدوار سڏائڻ لڳو”
”ريڪورنگ اُميدوار وري ڇا؟ اهو ته پهريون دفعو ٿا ٻُڌون“
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
Full of Fun ڀوڳ جون ڀريون,
منهنجيون لکيل ڪهاڻيون
Wednesday, 27 March 2013
جي آر اي GRE ٽيسٽ ڇو ضروري آهي؟
جيئن ڪيترو به ڄاڻو ڊاڪٽر هُجي پر وقت گذرڻ سان گڏ هو ميڊيڪل ٽيسٽ رپورٽن تي ڀاڙڻ تي مجبور ٿيندو ٿو وڃي تيئن اسان ڪيڏو به پڙهي لکي ۽ ڪيڏي به وڏي ڊگري وٺي وٺون پر ڪنهن اداري ۾ نوڪري توڙي اڳتي پڙهائي لاءِ هڪ دفعو وري ٽيسٽ جي مرحلي مان گُذرڻو پوي ٿو. اها ٽيسٽ ڪهڙي به نوعيت جي ٿي سگهي ۽ وقت سان گڏ انهي ۾ جدت به ايندي رهي ٿي. اهڙي ئي هڪ ٽيسٽ جو نالو آهي گريجوئيٽ رڪارڊ ايگزَمينيشن(GRE). . . . . جيئن ته نه نالي مان ئي ظاهر آهي ته اهو امتحان صرف گرئجوئيٽس لاءِ آهي پر ايئن ناهي ته انڊر گريجوئيٽ کي فل حال هن جي ڪا به خبر چار نه وٺڻ گهُرجي ۽ جڏهن جا مينهن تڏهن جا پاڻي واري ڪار ڪندي ويهي رهڻ گهرجي. بلڪه انڊر گرئيجوئيٽس کي به هن امتحان بابت مُڪمل ڄاڻ اڳواٽ رکڻ کپي ڇو ته هن امتحان جي ڏينهون ڏينهن وڌندڙ اهميت جي ڪري اڳي پوءِ کين انهي کي منهن ڏيڻو ئي آهي ۽ جيڪي گرئيجوئيشن ڪري چُڪا آهن انهن کي ته هن امتحان جي تياري وٺڻ کپي.
اڳتي پڙهو »
ڪيٽيگريون:
Sindhi سنڌي مواد,
ڪاوش مئگزين ۾ ڇپيل مواد
Subscribe to:
Posts (Atom)
